Paź żeglarz
| Iphiclides podalirius | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
.jpg) Imago, Rumunia | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
paź żeglarz | ||
| Synonimy | |||
| |||
Paź żeglarz, witeź żeglarz, żeglarek[1] (Iphiclides podalirius) – gatunek motyla dziennego z rodziny paziowatych (Papilionidae).
Łacińska nazwa gatunkowa pochodzi od postaci z mitologii greckiej: Ifiklesa i Podalejriosa[2].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Owad dorosły
[edytuj | edytuj kod]Rozpiętość skrzydeł tego motyla wynosi od 70 do 80 mm[3] (według innych źródeł długość przedniego skrzydła dochodzi do 50 mm[4]). Skrzydła jasnożółte; przednie z poprzecznymi, dłuższymi i krótszymi czarnymi przepaskami, tylne z półksiężycowatymi plamami jasnoniebieskiej barwy zlokalizowanymi wzdłuż zewnętrznego brzegu i pomarańczową plamą u wierzchołka, ograniczoną od dołu plamą czarną z niebieską „źrenicą”[4]. Tylna para skrzydeł zwieńczona jest długimi ogonami[3].
-
♂ -
♂ △ -
♀ -
♀ △
Stadia rozwojowe
[edytuj | edytuj kod]Gąsienice ubarwiona jest zielono z żółtymi prążkami i często czerwonymi kropkami[3], jednak przed przepoczwarczeniem zmienia barwę na ochrowożółtą[4]. Ubarwienie gąsienicy pełni funkcję obronną, gdyż imituje ptasie odchody[potrzebny przypis]. Poczwarka letnia jest zielona, natomiast zimowa brązowa[5], przytwierdzona jest kremastrem do łodygi, przepasana jedwabną nicią w połowie długości (zwrócona kremastrem do dołu)[potrzebny przypis].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]
Dorosłe składają jaja pojedynczo na roślinach żywicielskich. Gąsienice żerują pojedynczo na krzewach i drzewach owocowych z rodzaju Prunus (np. śliwie tarninie, śliwie domowej, czereśni ptasiej, brzoskwini, moreli), gruszy, jabłoni, głogu jednoszyjkowym i jarzębinie. Stadium poczwarki w lecie trwa 3-5 tygodni[5]. W warunkach polskich pierwsze pokolenie pojawia się w maju i lata do początku lipca[6], a drugie pokolenie, jeśli występuje, pojawia się na początku sierpnia[4].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Europa, Afryka Północna, klimat umiarkowany Azji. W Europie Południowo-Wschodniej wszędzie pospolity. Natomiast w Europie Północnej należy do rzadkości. W krajach skandynawskich i Anglii były obserwowane tylko pojedyncze, zalatujące osobniki. W Polsce występuje głównie na południu i w środkowej części kraju. W polskich Karpatach występuje we wszystkich istniejących tam parkach narodowych z wyjątkiem Tatrzańskiego Parku Narodowego[7]. Spotykany rzadko, rzadziej niż paź królowej, lokalnie w coraz mniejszych ilościach. Zauważyć go można na skałkach, nasłonecznionych pagórkach, polanach i sadach[potrzebny przypis]. Objęty ochroną gatunkową.
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]W Polsce gatunek ten objęty był w latach 1952–2014 ścisłą ochroną gatunkową[8][9][10][11][12][13], a od 2014 objęty jest częściową ochroną gatunkową[14][15].
Filatelistyka
[edytuj | edytuj kod]Poczta Polska wyemitowała 30 grudnia 1961 r. znaczek pocztowy przedstawiający pazia żeglarza o nominale 1,50 zł, w serii Owady chronione. Autorem projektu znaczka był Alojzy Balcerzak. Wydrukowano 2 142 000 sztuk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994[16] Drugi raz paź żeglarz ukazany został na polskim znaczku w serii Motyle z kolekcji Instytutu Zoologii PAN w Warszawie, wyemitowanej 16 listopada 1991. Projektantem znaczka był Ovidiu Oprescu. Wydrukowano 2 500 000 sztuk. Znaczek pozostawał w obiegu do 15 stycznia 1994[17][18].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zoltán Mészáros, András Vojnits, Motyle i ćmy, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 288, ISBN 83-01-01078-9.
- ↑ Krzysztof Smagowicz: Etymologiczny słownik nazw zwierząt. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2004, s. 151. ISBN 83-233-1743-7.
- ↑ a b c David Carter: Kolekcjoner: Motyle. Warszawa: Wiedza i Życie, 1993, s. 159.
- ↑ a b c d Mieczysław Krzywicki: Klucze do oznaczania owadów Polski, Część XXVII Motyle – Lepidoptera z. 65, Bielinki – Pieridae, Motylowce – Papilionidae. Warszawa: PWN, 1962.
- ↑ a b Christopher Jonko: Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758). [w:] Motyle Europy [on-line]. 2014. [dostęp 2014-12-09].
- ↑ Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000, s. 254.
- ↑ Bogusław Pawłowski: Motyle Karpat [w:] "Parki Narodowe" nr 4/2005, ISSN 0867-6550, s. 2-4
- ↑ Dz.U. 1952 nr 45, poz. 307 Rozporządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 4 listopada 1952 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 1984 nr 2, poz. 11 Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 1995 nr 13, poz. 61 Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 2001 nr 130, poz. 1456 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 2004 nr 220, poz. 2237 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 2011 nr 237, poz. 1419 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16].
- ↑ Marek Jedziniak: Owady chronione. kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak: Motyle z kolekcji Instytutu Zoologii PAN w Warszawie. kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
- ↑ Scarce Swallowtail (Iphiclides podalirius). colnect.com. [dostęp 2018-06-03]. (ang.).